Od 21lutego 2023 roku pracodawca może wprowadzić wśród pracowników kontrole trzeźwości lub kontrole na obecność środków działających podobnie do alkoholu, jeżeli będzie to niezbędne dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia lub dla ochrony mienia. Na taką możliwość czekały szczególnie firmy transportowe, gdzie zachowanie trzeźwości przez kierowców jest niezwykle ważne dla bezpieczeństwa drogowego.

Wraz ze zmianami w Kodeksie pracy pracodawcy zyskują bezpośrednią podstawę prawną do badania trzeźwości swoich pracowników. Należy jednak mieć na uwadze, że informacje o obecności w organizmie pracownika alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu stanowią dane dotyczące zdrowia, a zatem dane wrażliwe. Dlatego wprowadzenie kontroli w zakładzie pracy wymaga odpowiedniego przygotowania, w tym określenia przesłanek badania i wdrożenia procedur wykonywania badania.

Jak wprowadzić kontrolę trzeźwości w firmie?

Zasady kontroli trzeźwości pracowników lub kontroli na spożycie innych środków działających podobnie do alkoholu trzeba ustalić:

• w układzie zbiorowym pracy lub
• w regulaminie pracy, lub
• w obwieszczeniu (pracodawcy zatrudniający mniej niż 50 pracowników).

W dokumencie, który wprowadza kontrolę, trzeba określić co najmniej:

• grupę lub grupy pracowników objętych kontrolą (jeżeli wobec tych grup zachodzą przesłanki uzasadniające wprowadzenie kontroli)
• sposób przeprowadzania kontroli, w tym rodzaj urządzenia wykorzystywanego do kontroli
• czas i częstotliwość jej przeprowadzania.

Przykładowo pracodawca może wprowadzić zasady, wg. których prewencyjna kontrola na obecność w organizmie pracownika (kierowcy) alkoholu będzie przeprowadzana w momencie odbierania pojazdu przed każdą trasą. Kontrola będzie miała charakter wyrywkowy. Pracodawca przeprowadza kontrolę również w przypadku powzięcia uzasadnionego podejrzenia, że pracownik objęty możliwością kontroli stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu lub w stanie nietrzeźwości albo spożywał alkohol w czasie pracy.
O wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracodawca informuje pracowników w sposób przyjęty u tego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania.

W przypadku zatrudnienia nowego pracownika objętego kontrolą pracodawca przed dopuszczeniem go do pracy przekazuje mu informacje na temat sposobu przeprowadzania kontroli trzeźwości – w tym rodzaju urządzenia wykorzystywanego do kontroli, czasu i częstotliwości jej przeprowadzania. Informacja może być przekazana w postaci papierowej lub elektronicznej.

Jak przeprowadzić kontrolę?

Kontrola trzeźwości musi być przeprowadzana za pomocą urządzenia dokonującego pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu. Urządzenia do pomiaru stężenia alkoholu w wydychanym powietrzu:

• muszą mieć ważny dokument potwierdzający kalibrację lub wzorcowanie
• jako metodę badania powinny wykorzystywać metodę spektrometrii w podczerwieni lub utleniania elektrochemicznego.

Ważne! Na żądanie badanego pracownika – wynik badania dokonanego analizatorem wykorzystującym metodę utleniania elektrochemicznego wynoszący ponad 0,00 mg/dm3 należy weryfikować badaniem analizatorem wydechu wykorzystującym spektrometrię przez dokonanie dwóch pomiarów. Drugiego pomiaru dokonuje się niezwłocznie po dokonaniu pierwszego pomiaru.

Ustnik urządzenia musi podlegać wymianie każdorazowo przed przeprowadzeniem pomiaru. Opakowanie ustnika należy otwierać w obecności osoby badanej.

Badanie na obecność środków działających podobnie do alkoholu polega na nieinwazyjnym pobraniu próbek śliny i umieszczeniu ich w urządzeniu do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu, zgodnie z instrukcją obsługi tego urządzenia.

Do próbek nie dodaje się innych substancji poza znajdującymi się w zestawie urządzenia do oznaczania metodą immunologiczną środków działających podobnie do alkoholu.

Skutki kontroli trzeźwości

Jeżeli kontrola wykaże, że pracownik znajduje się w stanie po użyciu alkoholu, w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu środka działającego podobnie do alkoholu, pracodawca może:

• uznać nieobecność związaną z tym stanem za nieobecność nieusprawiedliwioną
• uznać nieobecność związaną z tym stanem za nieobecność usprawiedliwioną bez prawa do wynagrodzenia
• ukarać pracownika karą porządkową, czyli karą nagany, karą upomnienia lub karą pieniężną
• uznać, że pracownik dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych i rozwiązać z nim umowę bez wypowiedzenia.

Kiedy przechowywane są wynik badania

Pracodawca przechowuje informacje na temat badania tylko wtedy, gdy wykazało ono stan po użyciu alkoholu, stan nietrzeźwości albo obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie do alkohol i o ile uzna to za niezębne.

Pracodawca powinien przechowywać informacje o:

• dacie badania
• godzinie i minucie badania
• wyniku badania przeprowadzonego w ramach kontroli.

Pracodawca przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika, w części B, przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania. Po upływie tego okresu informacje są usuwane.

Ważne! Jeżeli pozytywny wynik badania będzie skutkował nałożeniem kary porządkowej, to dokumentacja badania powinna być przechowywana w części „D” akt osobowych do czasu uznania kary za niebyłą (odpis zawiadomienia o ukaraniu usuwa się z akt osobowych pracownika po roku nienagannej pracy).

Jeżeli informacje na temat badania mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, okres przechowywania takich informacji ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

Zasady kontroli pracowników stosuje się odpowiednio do osób współpracujących.

Źródło:

• Rozbudowane informacje nt. kontroli trzeźwości pracowników: https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/004294
• Ustawa: https://dziennikustaw.gov.pl/D2023000024001.pdf