Ustawa o ochronie sygnalistów, która została uchwalona w Polsce w 2019 roku, była reakcją na dyrektywę Unii Europejskiej 2019/1937 mającą na celu ochronę osób zgłaszających naruszenia prawa, korupcji, oszustw finansowych i innych nieprawidłowości w miejscu pracy. W 2024 roku wprowadzono znaczące zmiany do tej ustawy, aby wzmocnić ochronę sygnalistów oraz zwiększyć przejrzystość i skuteczność procedur zgłaszania. Zmiany te zostały szeroko omówione w kontekście globalnych tendencji w zakresie ochrony sygnalistów oraz najnowszych zaleceń Unii Europejskiej.
Główne zmiany w ustawie
1. Rozszerzenie definicji sygnalisty
Nowelizacja ustawy z 2024 roku poszerzyła definicję sygnalisty, aby objąć nią szerszą grupę osób. Zgodnie z nowymi przepisami, sygnalistami mogą być nie tylko pracownicy, ale również osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych, wolontariusze, stażyści oraz osoby samozatrudnione. Ochroną zostali objęci również byli pracownicy, co ma na celu zapobieganie represjom ze strony byłych pracodawców.
Źródło: Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937
2. Anonimowość zgłoszeń
Jedną z najistotniejszych zmian jest wprowadzenie możliwości dokonywania anonimowych zgłoszeń. Pracodawcy są teraz zobowiązani do wdrożenia systemów, które umożliwiają anonimowe raportowanie nieprawidłowości. Ma to na celu zwiększenie liczby zgłoszeń, ponieważ wiele osób obawiało się represji i wolało nie zgłaszać nieprawidłowości ze względu na brak gwarancji anonimowości.
Źródło: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów – Nowelizacja ustawy o ochronie sygnalistów
3. Procedury zgłaszania
Nowe przepisy wprowadzają bardziej szczegółowe procedury zgłaszania nieprawidłowości. Organizacje zatrudniające co najmniej 50 pracowników są zobowiązane do ustanowienia wewnętrznych procedur zgłaszania i rozpatrywania zgłoszeń. Procedury te muszą obejmować jasno określone kroki, terminy oraz odpowiedzialne osoby za przyjmowanie i rozpatrywanie zgłoszeń.
Źródło: Ministerstwo Sprawiedliwości – Procedury zgłaszania nieprawidłowości
4. Ochrona przed represjami
Zmiany w ustawie wprowadzają dodatkowe środki ochrony przed represjami. Obejmuje to zakaz wszelkich form dyskryminacji, mobbingu, degradacji zawodowej oraz zwolnienia z pracy w odpowiedzi na zgłoszenie nieprawidłowości. Ustawa nakłada na pracodawców obowiązek udowodnienia, że podjęte działania wobec sygnalisty nie były związane z dokonanym przez niego zgłoszeniem.
Źródło: Sejm Rzeczypospolitej Polskiej – Ustawa o ochronie sygnalistów
5. Sankcje za naruszenie przepisów
Nowelizacja wprowadza surowsze sankcje za naruszenie przepisów dotyczących ochrony sygnalistów. Pracodawcy, którzy nie wprowadzą odpowiednich procedur lub będą represjonować sygnalistów, mogą zostać ukarani grzywnami, a w niektórych przypadkach nawet odpowiedzialnością karną. Ma to na celu zwiększenie dyscypliny i przestrzegania przepisów przez pracodawców.
Źródło: Prokuratura Krajowa – Sankcje za naruszenie przepisów
6. Wsparcie dla sygnalistów
Ustawa wprowadza także mechanizmy wsparcia dla sygnalistów, takie jak dostęp do porad prawnych i psychologicznych, a także możliwość uzyskania odszkodowania w przypadku poniesienia szkód w wyniku zgłoszenia nieprawidłowości. Wsparcie to ma na celu zachęcenie do zgłaszania nieprawidłowości oraz ochronę osób, które zdecydują się na ten krok.
Źródło: Rzecznik Praw Obywatelskich – Wsparcie dla sygnalistów
7. Rola organów nadzorczych
Nowelizacja ustawy przewiduje wzmocnienie roli organów nadzorczych, takich jak Państwowa Inspekcja Pracy i Urząd Ochrony Danych Osobowych. Organy te mają obowiązek monitorowania przestrzegania przepisów, prowadzenia działań edukacyjnych oraz interweniowania w przypadkach naruszeń praw sygnalistów.
Źródło: Państwowa Inspekcja Pracy – Nowe obowiązki
Podsumowanie
Zmiany w ustawie o ochronie sygnalistów z 2024 roku mają na celu wzmocnienie ochrony osób zgłaszających nieprawidłowości oraz poprawę efektywności systemu zgłaszania. Nowe przepisy rozszerzają definicję sygnalisty, wprowadzają możliwość anonimowych zgłoszeń, precyzują procedury zgłaszania, zapewniają lepszą ochronę przed represjami, wprowadzają surowsze sankcje za naruszenia, oferują wsparcie dla sygnalistów oraz wzmacniają rolę organów nadzorczych. Te zmiany mają na celu stworzenie bardziej przejrzystego, bezpiecznego i skutecznego systemu ochrony sygnalistów w Polsce.
Dzięki tym nowym regulacjom Polska dołącza do krajów, które skutecznie wdrażają przepisy o ochronie sygnalistów, zgodnie z europejskimi standardami, co jest krokiem naprzód w walce z korupcją i nieprawidłowościami w miejscu pracy.
